Oprecht

Binnen de kerken worden genoeg procedures gevoerd. Kerken gebruiken daarvoor hun eigen interne regels. Het kerkrecht. Nu kan de uitkomst van zo’n kerkelijke procedure tegenvallen. Je wilt winnen, maar je verliest. Kun je dan nog naar de burgerlijke rechter? En hoe moet een burgerlijke rechter daar mee omgaan? Een burgerlijke rechter weet toch niet zoveel af van de interne kerkelijke regels en afspraken? Afgelopen donderdag heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens een uitspraak gedaan op dit terrein. Genoeg reden dus om even op dit thema in te zoomen.

Pastor Károly Nagy
Eerst eens naar de zaak waarin het Europees Hof afgelopen donderdag arrest wees. Károly Nagy was pastor van de Hungarian Reformd Church. Hij werd geschorst en uiteindelijk met ingang van 1 mei 2006 na een intern kerkelijke procedure ontslagen door zijn eigen kerk. De reden? Hij had in een plaatselijk krantje gezegd dat er door de overheid onrechtmatig subsidie was verleend aan een school. Pastor Nagy vocht het ontslag aan bij de burgerlijke rechter in Hongarije maar kreeg daar nul op het rekest.
 
Rechtsmacht kerk
Hij stapte naar het Europees Hof. Zijn stelling was dat er inbreuk was gemaakt op zijn recht op een eerlijk proces zoals dat in artikel 6 van het EVRM staat. Het Europees Hof verwijst naar de aanstellingsbrief van de pastor waarin het volgende stond: ‘tasks defined by ecclesiastical laws and legal provisions, in particular those laid down in Statute no. II of 1994 on pastors and pastoral service and the [relevant] code of conduct’. Geschillen over de aanstelling, beloning en ontslag vallen binnen de rechtsmacht van de kerkelijke rechtbank.
 
Het is een uitvoerig arrest dat het Europees Hof op 14 september 2017 (onder nummer 56665/09) wees. De volledige Engelse tekst is hier te lezen.
 
Wat betekent deze zaak verder? Heeft het Hof een spectaculair nieuw oordeel gegeven? Nee.
 
Eigen rechtsgang eerst
Als je lid bent van een kerk dan heb je de regels van die kerk te volgen. Stel dat je het niet eens bent met een bepaald besluit, dan moet je dat eerst intern aankaarten. Dit kan bijvoorbeeld bij een commissie voor de behandeling van bezwaren en geschillen. Pas als er binnen de kerk geen juridische mogelijkheden meer zijn om een beslissing aan te vechten kun je de stap naar de burgerlijke rechter zetten. Dat is de hoofdlijn. Nu zijn er nog wel wat uitzonderingen, maar het gaat te ver om daar nu op in te gaan.
 
Marginale toetsing
Waar het nu om gaat is dat je met een kerkelijke zaak bij de burgerlijke rechter komt. Hoe moet de burgerlijke rechter dan toetsen? De rechter zal zich dan houden aan het principe van marginale toetsing. Een apart woord misschien. Simpel gezegd gaat het om een redelijkheidstoetsing. De vraag is dan of de kerk in redelijkheid tot het besluit heeft kunnen komen. De burgerlijke rechter zal wel willen weten hoe de interne regels in de kerk zijn. Pas dan kun je beoordelen of een beslissing volgens de kerkelijke regels tot stand gekomen is.
 
Interpretatieve terughoudendheid
Nog een moeilijk woord, het beginsel van interpretatieve terughoudendheid. Waar gaat dat nou weer over? Dit beginsel speelt een rol bij zaken die gaan over geloofskwesties. Dus zaken die bij de burgerlijke rechter komen maar die in de kern gaan over een vraag over het geloof. Een burgerlijke rechter kan daar niets over zeggen. Daarom dit beginsel. Simpel gezegd betekent het dat de rechter geen uitspraak doet over geloofskwesties. De Hoge Raad benoemde het in een belangrijk arrest uit 1957 als volgt: ‘dat de burgerlijke rechter geen partij mag kiezen in op het terrein dier gezindten rijzende geschillen omtrent geloof en belijdenis en met namen ook niet, al behoort de beslissing over prejudiciële geschilpunten in het algemeen tot zijn taak, zijn uitspraak omtrent enig rechtspunt afhankelijk mag stellen van zijn oordeel met betrekking tot theologische leerstellingen, omtrent welker juistheid, onjuistheid of gewicht aldaar verdeeldheid bestaat.’.
 
Niets nieuws onder de zon
Het oordeel van het Europees Hof in de zaak van pastor Nagy is niet nieuw of verrassend. De oude uitgangspunten zijn bevestigd. Kerkelijke conflicten los je in principe op volgens de eigen kerkelijke regels.