krachtig in de zaak

Op 1 november 2021 deed het gerechtshof in Leeuwarden uitspraak in een ‘kerkzaak’. Die procedure ging over de vraag of een predikant (een ‘gewone’ dominee) van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), na een losmakingsprocedure van de kerkelijke gemeente (een voor de predikant onvrijwillig einde van zijn werkzaamheden) recht heeft op een transitievergoeding. De dominee in kwestie (wij noemen hem in deze bijdrage dominee D) werd in augustus 2020 namelijk losgemaakt na een slepend conflict met de kerkenraad. Dominee D was dominee van de Agneskerk in Goutum. 

Predikant Protestantse Gemeente (PG) Goutum
Dominee D was sinds 1 september 2013 als predikant verbonden aan de PG Goutum. Er ontstond een conflict tussen de predikant en de kerkenraad (het bestuur). Dit leidde uiteindelijk tot een zogenoemde losmakingsprocedure. Dit is een procedure uit de kerkorde om een predikant los te maken van de gemeente waar hij predikant is. Het verzoek werd toegewezen en dominee D werd met ingang van 1 augustus 2020 losgemaakt van de PG Goutum.

Dominee D wil transitievergoeding
De uitspraak van de losmaking was op 23 januari 2020. Een maand later (op 26 februari 2020) heeft de predikant vanwege die naderende losmaking duidelijk gemaakt dat hij een transitievergoeding wil ontvangen van € 98.709,- bruto. Misschien denkt u bij het lezen hiervan: hoe kan een predikant aanspraak maken op een transitievergoeding? Dat is toch arbeidsrecht? Dat klopt. Maar de vraag of een predikant (in de PKN) een arbeidsovereenkomst heeft met de plaatselijke gemeente of dat het een bijzondere onbenoemde overeenkomst (sui generis) is, is al langer een actuele vraag. 

Kerkrechtelijke rechtsverhouding
De PG Goutum heeft aan dominee D al snel kenbaar gemaakt dat zij geen transitievergoeding ging betalen. Volgens de PG Goutum is er sprake van een kerkrechtelijke rechtsverhouding en de artikelen uit het reguliere arbeidsrecht zijn niet van toepassing en daarom is er ook geen transitievergoeding verschuldigd. 

Verzoek kantonrechter - afwijzing
De predikant diende een verzoekschrift in bij de kantonrechter. In dat verzoekschrift werd gevraagd om toekenning van de transitievergoeding. De kantonrechter wees dat verzoek af. De kantonrechter verwees naar een belangrijke uitspraak van de Hoge Raad over de rechtsverhouding tussen een kerk en een predikant, de uitspraak in de zaak van de NGK Hattem en dominee Gort. De link naar die uitspraak treft u onderaan deze bijdrage aan. De kantonrechter deed op 25 november 2020 uitspraak en deze uitspraak (ECLI:NL:RBNNE:2020:4524) kunt u hier lezen. 

Wel een arbeidsovereenkomst en dus wel een transitievergoeding
Dominee D ging in hoger beroep. Hij stelde dat hij wél een arbeidsovereenkomst had en dat hij dus wél recht had op een transitievergoeding. Het hof moest eerst beslissen over een procedureel punt van de ontvankelijkheid van dominee D. Volgens de PG Goutum had de predikant eerst de kerkelijke rechtsgang moeten doorlopen. Gelet op de termijnen die spelen, oordeelt het hof dat er zwaarwegende omstandigheden zijn die zich verzetten tegen de plicht (die in principe wel altijd geldt) om eerst de kerkelijke procedures te doorlopen.

Geen arbeidsovereenkomst en geen dwingend recht
Het hof ging verder met de inhoudelijke beoordeling. Samengevat oordeelde het hof op de volgende punten als volgt:

1. Wel / niet arbeidsovereenkomst: een kerkgenootschap heeft de vrijheid om de rechtsverhouding tot een geestelijk ambtsdrager (zoals een predikant) naar eigen inzicht vorm te geven. Een kerkgenootschap mag afwijken van dwingend recht, tenzij dat recht een “belang van zo fundamentele aard beschermt dat afwijking van dat dwingend recht in de omstandigheden van het geval, ondanks de aan kerkgenootschappen toekomende inrichtingsvrijheid, niet kan worden aanvaard.”. De door dominee D gevorderde verklaring voor recht dat hij een arbeidsovereenkomst heeft wees het hof af.
2. Transitievergoeding als fundamenteel recht: volgens dominee D is de transitievergoeding een fundamenteel recht. Of je nu een arbeidsovereenkomst hebt of een andere rechtsverhouding met de kerk (zoals een sui generis), je hebt recht op een transitievergoeding. Het hof wees ook dit af. Het recht op een transitievergoeding volgt niet uit de Grondwet en ook niet uit internationale verdragen. Die vergoeding is puur verschuldigd binnen het arbeidsrecht. 
3. Schending eigendomsrecht: het hof is ook duidelijk dat er geen sprake is van de schending van een eigendomsrecht. Dominee D kon nooit de legitieme verwachting koesteren dat hij na een losmaking recht zou hebben op een transitievergoeding. 

Gevalletje Hoge Raad?
Is deze uitspraak van het hof baanbrekend? Wat ons betreft niet. Deze uitspraak lag in de lijn van de verwachting. Op dit punt van het wel/niet recht hebben op een transitievergoeding als predikant (binnen de PKN) lijkt het kerkrecht wel aardig uitgekristalliseerd. En de vraag is nu hoe verder. Wordt dit een gevalletje voor de Hoge Raad? In de kring van de predikant dan wel de PG Goutum is al eens gezegd “Wat de uitspraak ook is, deze zaak gaat naar de Hoge Raad”. Of dat echt zo is, dat gaan we zien. 

Het arrest van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden locatie Arnhem van 1 november 2021 (ECLI:NL:GHARL:2021:10174) kunt u hier lezen. 

Hierboven verwezen we al naar het arrest van de Hoge Raad in de procedure tussen de NGK Hattem en dominee Gort. Dit arrest is van 4 oktober 2019 (ECLI:NL:HR:2019:1531) en kunt u hier lezen. 

Post & Bouter Advocaten in Barneveld
Kerkrecht
Kerkrechtadvocaten